Bijna elke wandelaar / fietser in het bos loopt de kans om teken op te lopen. Hoe voorkom je ze en wat moet je doen als je toch een tekenbeet hebt opgelopen?
Wat zijn teken? Teken zijn kleine spinachtige insecten die vooral in bomen en struiken zitten. Ze variëren in grootte van een halve tot enkele millimeters. Ze worden zelden groter dan een centimeter. Teken zijn parasieten. Ze leven van bloed dat ze opzuigen bij mensen en dieren.
Waarom zijn tekenbeten riskant? Sommige teken zijn besmet met een bacterie, die via een beet kan worden overgebracht op mensen. Op deze manier kan men de ziekte van Lyme (Lyme’s disease) oplopen. De ziekte van Lyme komt in Nederland vaak voor. Gemiddeld 14% van de teken is besmet met Lyme. Uit een enquête van het RIVM uit 1994 bleek dat in dat jaar 33.000 Nederlanders hun huisarts bezochten vanwege een tekenbeet. Van hen kregen 6500 de ziekte van Lyme. De belangrijkste risicofactor op besmetting is de tijd die de teek op de huid doorbrengt. De teek neemt er de tijd voor om zich vol bloed te zuigen. Hoe langer dat duurt, hoe groter de kans dat je besmet raakt. Teken moet je dus zo snel mogelijk verwijderen.
Hoe loop je tekenbeten op? Teken zitten bijna altijd in bomen, struiken en hoge grassen. Als een mens of dier passeert, laat de teek zich vallen en probeert zich vast te bijten in de huid van het slachtoffer. Teken gaan graag op plaatsen zitten waar de huid zacht, vochtig en warm is. Je kunt ze aantreffen achter de oren in de haren, tussen huidplooien, tussen tenen en vingers, in de knieholte, onder de elastiek van ondergoed of kousen, maar ook op andere plaatsen.
Waar is de kans het grootst? De meeste tekenbeten komen voor in bos- en duingebieden, maar teken voelen zich ook thuis in parken en zelfs kleine stadstuintjes. Tekenbeten komen het vaakst voor als het een beetje warm en vochtig is. Sommige jaren zijn er heel veel teken, andere jaren bijna geen. De meest riskante gebieden in Nederland zijn de Flevopolder, Noord-Holland (Het Twiske), het Gooi, de regio Arnhem-Apeldoorn, Zeeland en het noorden van Limburg. In België is de kans op een tekenbeet het grootst in het oosten van Vlaanderen en Wallonië.
Hoe voorkom je dat? Wijk nooit van de paden af en vermijd contact met struikgewas en hoog gras. Zorg ervoor dat alle lichaamsdelen bedekt zijn. Draag dus geen korte broek en korte mouwen. Stop in risicogebieden desnoods de broekspijpen in de sokken. Teken kunnen namelijk zelfs door de kleinste openingen naar binnen kruipen. Sinds kort is er ook een tekenwerend middel verkrijgbaar: Plantacel Zeckenpech. Dit middel kun je op de huid smeren. Redelijk goede alternatieven zijn insectenwerende middeltjes met de stof DEET erin (30-50%, kleine kinderen wat minder). Naar verluidt werkt ook Autan goed. Controleer ‘s avonds na verblijf in de natuur de huid op de aanwezigheid van teken. Zoals gezegd kunnen ze bijna overal zitten.
Hoe verwijder je een teek? Soms laten teken uit zichzelf los als je een hete douche of een heet bad neemt, maar dit werkt lang niet altijd. Wat je in ieder geval nóóit moet doen: de teek verdoven met alcohol, ether of andere middelen. Daardoor zou de teek kunnen braken en zijn ziektekiemen alsnog aan je overdragen. Ook niet veilig is de teek tussen duim en wijsvinger vast te pakken en omhoog te trekken. Zo kun je de teek platdrukken, met ook weer tot gevolg dat de bacteriën in je lichaam komen. Veel beter is om een speciale tekentang te gebruiken. Bij de apotheek en bij de stichting SAAG kun je deze krijgen onder de naam Teek it easy. Met de tang moet je de teek in zijn ‘nek’ vastpakken en net zolang ronddraaien totdat hij loslaat. Soms blijft de kop van de teek achter. Dat is geen probleem. Het restant komt er, net als een splinter, na een paar dagen vanzelf wel uit. Een ander hulpje is de TRIX Tick Remover Pen van CODA Producten BV. Dit pincet bevat een ‘lasso’ waarmee je de teek bij de nek kunt vastpakken en wegdraaien. TRIX is verkrijgbaar bij apotheek en enkele buitensportzaken, o.a. Bever Zwerfsport en Zwerfkei. In plaats van een tekentang lukt het verwijderen vaak ook met een gewone pincet, maar dit is wat riskanter. Een teek die zich al heeft volgezogen met bloed heeft een dik achterlijf, waardoor die niet goed in zijn nek is vast te pakken zonder het lijf plat te drukken. Ontsmet, zodra de teek is verwijderd, de plek met jodium of alcohol. Wat is de ziekte van Lyme? Lyme is een plaatsje in de Amerikaanse staat Connecticut, waar in 1975 een epidemie uitbrak van gewrichtsaandoeningen. Na intensief onderzoek bleek de boosdoener een bacterie (Borrelia burgdorferi), die door teken werd overgedragen. De bacterie behoort tot de familie van de spirochaeten, die ook ziekten als syfilis en Weil veroorzaken. Spirochaeten kunnen zich verspreiden via bloed en lymfe. De symptomen van de ziekte van Lyme kunnen daardoor in het hele lichaam optreden.
Wat zijn de symptomen? Lyme kan aandoeningen van gewrichten, huid, zenuwstelsel en hart veroorzaken. De ziekte kent drie opeenvolgende stadia. Eerste stadium: Binnen drie weken na de tekenbeet ontstaat een rode ringvormige plek, die geleidelijk groter wordt. De ring blijft vaak enkele maanden zichtbaar. Tweede stadium: Enkele weken tot enkele maanden na de tekenbeet kunnen aandoeningen van het zenuwstelsel, de gewrichten en het hart ontstaan. Dit kan leiden tot pijn in de armen of benen, hoofdpijn, dubbel zien en een aangezichtsverlamming, waardoor het ooglid niet meer sluit en de mondhoek hangt. Hartklachten zijn zeldzaam. Derde stadium: De neurologische verschijnselen en gewrichtsklachten worden chronisch. De huid van handen onderarmen, onderbenen en voeten kunnen donkerrood tot paars verkleuren. In zeldzame gevallen kan Lyme tot de dood leiden.
Hoe is de ziekte te behandelen? Er bestaat nog geen vaccin tegen Lyme. De ziekte kun je dus niet met medische middelen voorkomen. Gelukkig is behandelen en genezen met antibiotica in elk stadium van de ziekte wel mogelijk. De kans op herstel is bijna 100%, maar in een later stadium groeit de kans op restverschijnselen. Ga in ieder geval altijd naar de huisarts. Gebruik nóóit aspirine om koorts te onderdrukken. Paracetamol is daarentegen niet gevaarlijk.
Is Lyme besmettelijk? De ziekte is niet besmettelijk. Mensen kunnen elkaar niet besmetten en kunnen ook niet besmet raken door teken te verwijderen bij andere mensen of bij honden.
Ben ik na genezing immuun? Nee, het lichaam bouwt wel afweerstoffen op, maar dit is niet voldoende. Een tekenbeet kan dus opnieuw leiden tot Lyme. Brengen teken ook nog andere ziektes over? Helaas komt dat steeds vaker voor. Tot voor enkele jaren gebeurde dat vrijwel alleen in het buitenland, maar de laatste tijd worden ook Nederlandse en Belgische dierenartsen geconfronteerd met tekenziektes, met name Babesiosis (Piroplasmose). Tussen het oosten van Frankrijk en Rusland komt ook Frühsommer-Meningo-encephalitis (FSME) voor. Eén tot twee weken na de beet treedt tijdelijk koorts op. De koorts kan zich later herhalen, maar dan ook nog met neurologische verschijnselen (encephalitis). Is de ziekte eenmaal opgetreden, dan is geen behandeling met medicijnen mogelijk. Voorkomen is wel mogelijk, mits een arts binnen vier dagen na de beet afweerstoffen kan toedienen. In landen rondom de Middellandse Zee brengen teken ook Fièvre boutonneuse over. Op de plaats van de tekenbeet verschijnt eerst een klein zweertje. Daarna volgen koorts en rode vlekjes, eerst op de handpalmen en voetzolen, en later over het hele lichaam. De ziekte wordt behandeld met het antibioticum doxycycline